Uyak Düzeni (Kafiye Örgüsü)
Düz Uyak (Düz Kafiye)
Hem divan edebiyatında hem halk edebiyatında (dörtlüklerde) kullanılır. Dizelerin kendi arasında uyaklanmasıyla oluşan uyaktır. aa- bb -cc veya aaab- cccb-dddb şeklinde uyaklanır. Divan şiirinde çok sık kullanılmayan bir uyak biçimidir çünkü Klasik Türk edebiyatında şiirlerin çoğu beyitlerle yazılmaktadır.
Günler kısaldı. Kanlıca’nın ihtiyarları —- a
Bir bir hatırlamakta geçen sonbaharları —- a
Yalnız bu semti sevmek için ömrümüz kısa —- b
Yazlar yavaşça bitmese, günler kısalmasa —- b
Gökyüzünde tüten olsam —- a
Yeryüzünde biten olsam —- a
Al benekli keten olsam —- a
Yar boynuna sarsa beni —- b
Yâr kolunda burma olsam —-c
Yedikleri hurma olsam —-c
Alçım alçım sürme olsam —-c
Yâr kaşına sürse beni —-b
Çapraz Uyak (Çapraz Kafiye)
Çapraz kafiye Halk edebiyatında (dörtlüklerde) yaygındır. Bir dörtlüğün 1.- 3. / 2.- 4. dizelerinin kafiyelenmesiyle oluşan uyak biçimine çarpraz uyak adı verilir. abab cdcd… şeklinde uyaklanır
Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul! —- a
Görmedim, gezmediğim, sevmediğim hiçbir yer. —- b
Ömrüm oldukça, gönül tahtıma keyfince kurul! —- a
Sade bir semtini sevmek bile bir ömre değer. —- b
Sarmal Uyak (Sarma Kafiye)
Halk edebiyatında (dörtlüklerde) yaygındır. Bir dörtlüğün 1.- 4. / 2.- 3. dizelerinin kafiyelenmesiyle oluşan uyaktır. abba – cddc… şeklinde uyaklanır. Sarmal kafiye birinci ve dördüncü dizeler iki ve üçüncü dizeleri sardığı için bu uyak türüne “sarma uyak” adı verilmiştir.
Her şey yerli yerinde; havuz başında servi —-a
Bir dolap gıcırdıyor uzaklarda durmadan —-b
Eşya aksetmiş gibi tılsımlı bir uykudan —-b
Sarmaşıklar ve böcek sesleri sarmış evi —- a
Örüşük Uyak (Örüşük Kafiye)
Batı edebiyatı nazım biçimi olan terzarimanın uyak örgüsüdür. Örüşük uyak, aba- bcb- ded-e şeklinde uyaklanır.
Bir dereden kopardım —- a
Bu incecik kamışı —- b
Ve bir bıçakla yardım —- a
Pek solgunsa da dışı —- b
Sessinde gizli berrak —- c
Pınarların akışı —- b